نووسینی: مەحمود ئەلبازی
وەرگێڕانی: تاك

 

پێشەكی

بەكارهێنانی گرووپە چەكدارە سنووربڕەكان لەلایەن ئێرانەوە سیمایەكی جێگیر و بەربڵاوی دیدگای سەربازی ئەو وڵاتەیە، ڕەهەندی ئایدۆلۆژی و مادی پاڵنەرێكی سەرەكی تارانە لە بە سەربازگرتن لە سوریا، كە لە شێوەی جۆراوجۆردا گرووپە چەكدارەكان دەركەوتون، ئەوان دابەشبوون بەسەر گرووپی سوری، عەرەبی و هەرێمی.
جێی ئاماژەیە جەنگی سارد ڕۆڵی دیاری بینی لە دەرکەوتنی "بریکارە ناحکومییەکان"، ئەمەش دەرفەتێک بوو بۆ دوورکەوتنەوە لە جەنگی کلاسیکی ڕاستەوخۆی نێوان هێزە گەورەکان و کەمکردنەوەی زیانە گیانی و مادییەکان، ئێرانییەکان ئەو ڕاستییە مێژووییە دەزانن کە ناوەرۆکەکەی ئەوەیە هاوپەیمانی ستراتیژییان لەگەڵ هێزە مەزنەکان نییە، ئەمەش بەهۆی شوێنی جوگرافی، هۆکاری کولتووری کە خۆی دەبینێتەوە لە ئایین و زمانی جیاواز لە چوارچێوە هەرێمییەکەیدا، بۆیە لە قۆناغی دوای شۆڕش، ئێران پشتی بەستووە بە ستراتیژی پاڵپشتی گرووپە چەکدارە سنووربڕەکان، لەسەر بنەمای ئایدۆلۆژیای هەناردەکردنە دەرەوەی شۆڕش و پارێزگاری لە چەوساوەکان، دوای داگیرکردنی عێراق و پۆلێنکردنی ئێران لەلایەن جۆرج بۆش سەرۆکی ئەمەریکاوە لەناو میحوەری نەیار و لە هەڵکشانی ئەگەری هێرشی ڕاستەوخۆ بۆ ڕووخاندنی ڕژێمی ئێران، ئێران گۆڕانکاری لە سیاسەتی پاڵپشتی لە گرووپە چەکدارەکان کرد لە دیدێکی ئایدۆلۆژییەوە بۆ دیدێکی بەرژەوەندخوازی، تا هاوسەنگییەک لە نێوان هەڕەشەکان و ئایدۆلۆژیای ئایینی دروست بکات و لەو دیوی سنوورەکانەوە هاوپەیمان بەدەست بهێنێت، ئێران ئەم ستراتیژەی لە گۆڕەپانی سوریا بە شێوەیەکی کارا بەکارهێناوە، ئەمەش لە ڕێگەی پاڵپشتی حزبوڵڵا لوبنان و گرووپە چەکدارە عێراقییەکان و دروستکردنی گرووپی چەکداری خۆجێیی تائیفی، هێزی شیعی سنووربڕی دروست کردووە لەوانە لیوای فاتمییەکان و زەینەبی، ئەمەش پرسیارگەلێک دەوروژێنێت سەبارەت بە بوونیادی گرووپە چەکدارەکان، ئەرک و ڕۆڵی ئایندەییان.
ئەم توێژینەوەیە گریمانەی ئەوە دەکات کە ئێران پەیڕەوی لە ستراتیجی مێژوویی خۆی کردووە لە پاڵپشتی و دروستکردنی گرووپە چەکدارە سنووربڕەکان و کردنیان بە ئامرازێک بۆ پارێزگاری ڕژێمی سوریا، لەگەڵ کۆتاییهاتنی شەڕەی سەرەکیش، ئێران هێزەکانی خۆی لە سوریا کەم نەکردووەتەوە، بەڵکو بوونی ئەو گرووپانەی بەکارهێناوە بۆ گێڕانەوەی هاوسەنگی مەترسییەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و ئیسرائیل، لەگەڵ ئەوەی ئەو هێزانە نفوزی فەرمی و نا فەرمییان پەرەی سەندووە، ئێران ئەو هێزانەی بە جۆرێک ئاڕاستە کردووە کە لەگەڵ ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەیی و پارێزگاری لە بەرژەوەندییە جیۆسیاسیی و ئابوورییەکانی لە سوریا تەبا بێت.

هۆكاری دەستوەردان و قۆناغەكانی

بە تێڕوانینی ئێران و حزبوڵڵا، ئەوەی لە سوریا ڕوو دەدات شۆڕش نییە، بەڵکو بەشێکە لە هەڵمەتێکی سەربازی و سیاسیی دوورودرێژ، بەپێی ئەو تێڕوانینە جوڵانەوەی میللی سوریا دەچێتە چوارچێوەی "پیلانگێڕی ئەمەریکا و کەنداو بە هاوکاری هاوپەیمانە خۆجێییەکانیان بۆ دووبارە گێڕانەوەی هاوسەنگی کە دوای ڕووخانی سەدام حسێن و شەڕی تەممووزی 2006 کە لە بەرژەوەندی میحوەری بەرگریکار کەوتووەتەوە"، بۆیە بڕیاری دەستوەردانی سەربازی لە سوریا سەرکوتکردنی شۆڕشی گەل نییە، بەڵکو بەرەنگاربوونەوەی پیلانگێڕییەکە کە ئامانج لێی سوریا، ئێران و حزبوڵڵایە.
لە دیدگای نێودەوڵەتییەوە، ئێران وای دەبینێت کە دەستوەردانی سەربازی لە سوریا لە ڕووی جیۆسیاسییەوە پێویست بوو، هەروەها لە ڕووی پۆلێنی هەر دوو بەرە و سەربازگەی ڕۆژئاوا (ئەمەریکا، ئەوروپا، تورکیا، ئیسرائیل و هەندێک وڵاتی عەرەبی) لە بەرامبەردا بەرە و سەربازگەی ڕۆژهەڵات (چین، ڕوسیا و ئێران).
ئێران وا لە سوریا دەڕوانێت کە ڕەهەندێکی ستراتیژی هەیە لەو ڕووەوە کە سوریا ڕۆڵێکی میحوەری لە زیانگەیاندن بە بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا لە نێوان ساڵانی 2003- 2011 دەگێڕێت، هەروەک پردێکە بۆ گواستنەوەی چەک بۆ حزبوڵڵای لوبنان، ئەمە سەرەڕای ئەوەی ئێران لەسەر خاکی سوریا سەربازگەی مەشقی بۆ حزبوڵڵا کردووەتەوە.
لە ڕووی ئابوورییەوە، ئێران وای دەبینێت سوریا پێگەیەکی ستراتیژی هەیە و ئەڵقەی پەیوەندی ترانزێتی ئابووری ئێرانە، ئێران دەخوازێت لە دەستپێشخەری چین ئامادەیی هەبێت کە باس لە ڕێگەی ئاوریشم دەکرێت، ڕووخانی حکومەتی سوریا بە مانای هەڵوەشاندنەوەی پرۆژەی هێڵی ئاسن کە دەروازەکانی باشوور بە باکوور، ڕۆژهەڵات بە ڕۆژئاواوە دەبەستێت و بە عێراقدا تێدەپەڕێت و لە سوریاوە دەگاتە سەر دەریای ناوەڕاست و لەوێوە بۆ ئەوروپا، ئەمە ئەو ڕێگایەیە ئێران بۆ چینی پێشنیار کردووە بۆ گەیشتن بە ئەوروپا.
بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجانە، تاران پەیڕەوی لە پاڵپشتی و دروستکردنی گرووپی چەکداری دەکات، لەسەر ئاستی سەربازی و ستراتیژی لە سوریا قاسم سلێمانی بە حوکمی شارەزایی لە جەنگی پارتیزانی و جوڵەی سەربازی ناحکومی ڕاسپارد بۆ ئەو ئەرکە، ئەزموونی سلێمانی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتاکانی شۆڕشی ئیسلامیی کە لەگەڵ گرووپێک سەربازدا نێردرا بۆ شاری مهاباد بۆ بەرەنگاربوونەوەی جوداخوازانی کورد لەو شارە، سلێمانی لە ساڵی 1997 سەرکردایەتی سوپای پاسدارانی پێ سپێردرا و تا کاتی کوژرانی لە کانونی دووەمی 2020 کاری لەسەر دروستکردنی تۆڕێکی فراوان و ئاڵۆزی گرووپی چەکداری لە ئەفغانستان، عێراق و سوریا کرد، بۆیە دەتوانرێت دەستوەردانی ئێران لە سوریا بە سێ قۆناغ دابنرێت بەم جۆرە:
قۆناغی یەکەم: چاودێری و پێشکەشکردنی ڕاوێژ، بوونی سەربازی ئێران لە سوریا بە تایبەت هێزەکانی سوپای پاسداران دەگەڕێتەوە بۆ بەر لە سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی 2011، بەر لەو مێژووە ئێران 2000- 3000 ئەفسەر و ڕاوێژکاری سوپای پاسدارانی ناردووەتە سوریا بۆ یارمەتیدانی هێزەکانی ئەو وڵاتە لە سەرپەرشتیکردنی ڕێگەکانی گەیاندنی کۆمەک و چەک بە حزبوڵڵای لوبنان، تا کۆتایی 2011 بوونی دەستوەردانی ئێران لە چاودێری و ڕاوێژکاری کورت هەڵاتبوو، بەپێی گێڕانەوەی ئێرانییەکان سلێمانی پێشنیاری کردووە کە هێزەکانی پارێزگای ڕژێم و ئاسایش ناڕەزایەتییەکان سەرکوت بکەن، ئەمەش هەمان ئەو ستراتیژەیە کە ئێران لە قۆناغی دوای شۆڕش لە بەرەنگاربوونەوەی ناڕەزایەتییەکان پەیڕەوی لێکردووە و سوپا بەشێوەی ڕاستەوخۆ بەشداری تێدا نەکردووە، ئەم ستراتیژە لە مەشهەد لە 1992، قەزوین لە 1994، ئیسلام شەهر لە 1995 سەرکەوتنی بە دەست هێنا، هەروەک لە سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکانی زانکۆی تاران لە 1999 و ناڕەزایەتییەکانی بزووتنەوەی سەوز لە 2009 سەرکەوتوو بوو.
حکومەتی سوریا بە هۆی کەم ئەزموونی لە سەرکوتکردنی ناڕەزایەتییەکان و لەپێناو گێڕانەوەی سەقامگیری سوپای بە کار هێنا، سوریا پێشتر ناڕەزایەتی جەماوەری ڕاستەقینەی لەو شێوەی بەخۆوە نەبینیبوو، بەرەنگاربوونەوەکانی لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن بەر لە 2011 زیاتر ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازی بووە، هەروەکو ئەوەی لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو سەری هەڵدا.
قۆناغی دووەم: دەستوەردان بۆ پارێزگاری لە شارە ستراتیژییەکان، لە کۆتایی ساڵی 2011 سوپای سوریا لێکترازانی بەکۆمەڵی بە خۆیەوە بینی، چەندین شار کەوتنە دەستی هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن، ئێران وای دەبینی لەدەستدانی شارەکانی زەبەدانی، مەزایا و قەسیر مەترسییەکی ستراتیژی ڕاستەوخۆیە بۆسەر ئێران و حزبوڵڵا، ئەو شارانە کە کەوتونەتە نزیک سنووری لوبنان و کەوتنە دەست هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن بە واتای پچڕانی ڕێگەی گەیاندنی کۆمەکی و چەک بە حزبوڵڵای لوبنان، ڕاگواستنی دانیشتوانی ژمارەیەک گوندی نزیک بە سنوور کە پەیوەندی شیعەگەری بە شیعەکانی لوبنانەوە دەیانبەستێتەوە، ئێران و حزبوڵڵا دەترسان ئەو ناوچانە ببێتە ناوچەیەکی کراوە ئۆپۆزسیۆن بۆ پاڵپشتی لۆجستی و چەک لەلایەن سوننەکانی لوبنانەوە.
حکومەتی سوریا لە 13-17 کانونی دووەمی 2012 شکستی هێنا لە هێرشکردنە سەر زەبەدانی و مەزایا، لەو کاتەدا قاسم سلێمانی پێشنیاری بەشداری حزبوڵڵای لە شەڕی زەبەدانی کرد، بە کردەوە سوپای سوریا و حزبوڵڵا لە 11 شوباتی 2012 دەستیان بەسەر ئەو دوو شارەدا گرت، هەمان سیناریۆ لە شەڕی دوو گەڕەکی حمس (بابا عەمر و خالیدیە) دووبارەبوویەوە لە ئازاری 2012، هەر وەک لە 15 ئایاری 2012 سوپای سوریا بە هاوکاری حزبوڵڵا دەستی گرتەوە بەسەر شاری قەسیر.
قۆناغی سێیەم: دروستکردنی تۆڕێکی ئاڵۆزی گرووپە چەکدارەکان، دوای ئەوەی حکومەتی سوریا چەندین ناوچەی لە ڕیفی دێرەزوور، ڕیفی حەلەب، ڕیفی دیمەشق، ڕیفی ئیدلب و درعا لە دەست دا، ژمارەی ئەوانەی لە سوپا جیابوونەوە و پەیوەندییان بە سوپای سوریای ئازادەوە کرد زیادی کرد، ئێران بڕیاریدا ئەزموونی سوپای پاسداران لە سوریا دووبارە بکاتەوە.

سوپای پاسداران لە سوریا

لە ساڵی 2013 لەپێناو دروستكردنی گرووپی چەكداری ناحكومی ئێران بە سێ ئاڕاستە كاری كرد:
ئاڕاستەی یەكەم: گرووپە عێراقییە شیعەكان لە سوریا، ئێران چەندین پێكهاتەی عێراقی سەر بە تائیفەی شیعەی لە سوریا دروستكرد، لە تشرینی یەكەمی 2012 لیوای ئەبولفەزل عەباس-ی دروستكرد، سێ گرووپ لە چوارچێوەی ئەو لیوایەدا چەكداریان هەبوو، گرووپی یوم الموعود سەر بە موقتەدا سەدر، عەسائیبی ئەهلی حەق (عصائب اهل الحق) بە سەركردایەتی قەیس خەزعەلی و كەتیبەكانی حزبوڵڵا  بە سەركردایەتی واسق بەتات ڕێبەری گرووپی سوپای موختار و ئەمینداری گشتیی كەتیبەكانی حزبوڵڵای عێراق كە بە فەرمی دانیان ناوە بە ویلایەتی فەقیهی عەلی خامنەیی.
لە سەرەتادا ئەركی لیوای ئەبولفەزل عەباس خۆی لە پارێزگاری لە مەزاری سەیدە زەینەب لە دیمەشق دەبینییەوە، دواتر ئێران هێزەكانی ئەو لیوایەی لە حەلەب، لازقیە و درعا بڵاوە پێكرد، ژمارەی چەكدارەكانی لە سوریا گەیشتە زیاتر لە 10 هەزار كەس، دواتر لە كۆتایی 2012 و سەرەتای 2013 گرووپە چەكدارە عێراقییەكان بە لێشاو ڕژانە سوریاوە كە خۆی لەم گرووپانەدا دەبینیەوە:
بزووتنەوەی نوجەبا بە سەركردایەتی ئەكرەم كەعبی، بزووتنەوەكە لە چەندین لیوا پێكهاتبوو، لەوانە لیوای ئیمام حسێن موجتەبا، لیوای ئەلحەمد و لیوای عەمار كوڕی یاسر.
عەسائیبی ئەهلی حەق، لە تەممووزی 2013 عەسائیبی ئەهلی حەق دروستكردنی لیوایەكی نوێی بەناوی (كەفیلی زەینەب) ڕاگەیاند، هەروەك لقێكی تری ئەهلی حەق بە ناوی كەتیبەكانی حەیدەر كەرار لە سوریا كەوتنە چالاكی، ئەم گرووپانە لە دیمەشق، ڕیفی دیمەشق و ئەلبوكەمال بڵاوبوونەوە.
حزبوڵڵای عێراق، چەكدارەكانی بە تایبەت بەشداربوون لە دەستگرتنەوە بەسەر حەلەب لە 2015 و دێرەزوور لە 2018، ژمارەی چەكدارەكانی لە سوریا نزیكەی 2500 كەسە، حزبوڵڵا هاوشێوەی حزبوڵڵای لوبنان بڕوای بە ویلایەتی فەقیهـ هەیە و پەیوەستن بە عەلی خامنەیی ڕابەری باڵای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران.
سریەكانی تەلیعەی خوراسان، باڵی سەربازی حزبی تەڵیعەی ئیسلامییە، لیوای خانەنشین حاج حەمید تەقوافر سەركردایەتی دەكات، لە شەڕی غوتەی ڕۆژهەڵات نزیك فڕۆكەخانەی دیمەشق و غوتەی ڕۆژئاوا بەشداری كرد، سریەكە هەماهەنگی زۆری لەگەڵ حزبوڵڵای لوبنان هەیە، نزیكەی 1400 چەكداری هەیە.
كەتیبەكانی سەیدولشوهەدا (سید الشهداء)، ئەبو مستەفا خەزعەلی سەركردەی ئەم كەتیبەیە، ئەبوعەلا وەلائی ئەمینداری گشتییە، پەیوەندییەكی بەتین لە نێوان ڕێكخراوی بەدر و كەتیبەكانی سەیدولشوهەدا هەیە، بڕوا وایە كەتیبەكە ڕووكاری ڕێكخراوی بەدرە بۆ ناردنی چەكدارەكانی بۆ سوریا، لە شەڕی شێخ مسكین لە درعا ساڵی 2014 بەشداری كردووە.
ڕێكخراوی بەدر، هادی عامری سەركردایەتی دەكات، لە 2013 دانینا بەوەدا كە 1500 چەكداری ناردووەتە سوریا، لە سوریا بە ناوی هێزەكانی شەهید سەدر ناودەبرێت.
تاران لەبەر چەند هۆكارێك پشت بە گرووپە چەكدارە عێراقییەكان دەبەستێت بۆ دەستوەردان لە سوریا، لەوانە:
هێزی ڕێكخراوەیی ئەو گرووپانە و ئەزموونیان لە شەڕكردن لە نێوان ساڵانی 2003- 2011 و بەهێزی نفوزی ئێرانی لەناو ئەو گرووپانەدا.
بوونی زۆرینەیەكی شیعە لەناو دانیشتوانی عێراق كە دەبێتە پاڵپشت بۆ ئەو هێزانە و ناوەندە ئایینییەكەش ڕۆڵی لەمەدا هەیە.
بوونی ژمارەیەكی زۆری شیعەی عێراقی نیشتەجێ لە سوریا كە دوای 2003 چوونە ئەو وڵاتە، دواتریش بە هۆی توندوتیژی تائیفی لە 2006 شەپۆلێكی تری هاووڵاتی عێراقی ڕوویان لەو وڵاتە كرد، بۆیە چەكداركردنیان لەوێ تا ڕادەیەك ئاسانە.
بوونی سنووری وشكانی كراوە لەگەڵ سوریا، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ خێرایی گواستنەوەی سەرباز و چەك بۆ ئەو وڵاتە.
ئاڕاستەی دووەم: پێكهێنانی هێزی بەرگری نیشتمانی و گرووپی ئایدۆلۆژی خۆجێیی، تاران كار لەسەر دروستكردنی نفوز بۆ كەسانی خۆی دەكات كە خاوەنی توانان، ناوی جەنراڵ حسێن هەمەدانی بەوپێیەی كەسایەتییەكی ئێرانی دیارە و خاوەن نفوزە لە سوریا دیارە، هەمەدانی خاوەن ئەزمونێكی زۆرە و لە كاتی جەنگی عێراق و ئێران لە بەرەكانی جەنگ لە هەمەدان لە چوارچێوەی فیرقەی 32 ناوی دەركرد، ناوبراو ڕۆڵی بەرچاوی بینی لە سەركوتكردنی خۆپیشاندانەكانی بزووتنەوەی سەوز لە 2009، دەزگاكانی ڕاگەیاندنی ئێران بە "بلیمەت" ناوی دەبەن و توانی ڕاهێنان بە نزیكەی 5000 كەس بكات بۆ سەركوتكردنی خۆپیشاندانەكان لە ساڵی 2009، لە سوریاش دوای ئەوەی حكومەتی سوریا چەندین ناوچەی لەدەستدا و ئۆپۆزسیۆن لە كۆشكی كۆماری نزیكبوونەوە، ساڵی 2013 هەمەدانی بەشداری كرد لە دروستكردنی هێزی بەرگری نیشتمانی، لیژنە میللییەكانی گۆڕی بۆ هێزێكی تەریب و لە سەربازگەی تایبەت بۆ ماوەی 45 ڕۆژ مەشقی پێكردن و بەشداری كرد لە پاڵپشتی هێزەكانی حكومەت، سەربازگەی مەشقی لیژنەكان لە زۆربەی شارەكانی سوریا دروستكران، لەوانە دێرەزوور، ڕەقە، حەلەب، دیمەشق، لازقیە و تەرتوس، جێی ئاماژەیە لیژنە میللییەكان لە كەمینە تائیفییەكان پێكهاتبوون بۆ پارێزگاری لە گەڕەكەكان و چاودێری خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان و سەركوتكردنی.
هێزەكانی بەگری نیشتمانی لە چەندین تائیفە پێكهاتبوو، پەیوەندی ئایدۆلۆژی بە تارانەوە نەبوو، بە پێچەوانەی حزبوڵڵای لوبنان و گرووپە شیعەكانی عێراق كە لە ڕووی ئایدۆلۆژییەوە پەیوەستبوون بە پیاوانی ئایینی شیعە لە ئێران، بۆیە ئێران حزبوڵڵای ڕاسپارد بە مەشقكردن بە هێزە خۆجێییەكانی شیعەی سوریا تا بەشداری شەڕە یەكلاكەرەوەكان بكەن، لەوانە:
هێزەكانی ڕەزا (لیوای ئیمام ڕەزا)، یەكێكە لەو گرووپانەی كە زۆرینەی پێكهاتەكەی لە دانیشتوانی گوندە شیعەكانی ناوچەی حمس بوو، دواتر بە زۆربەی ناوچەکانی سوریادا بڵاوبوونەوە.
غالبون (سریەكانی بەرگری ئیسلامیی لە سوریا)، گرووپێكە پێكهاتەكەی نەزانراوە، لە بنەڕەتدا لە شیعە و عەلەوییەكانی كەناراوەكانی سوریا پێكهات، لە 2015 لە ناوچەكانی جۆلان و درعا بەشداری شەڕیان كرد.
لیوای ئیمام باقر، لە نێوان ساڵانی 2013- 2015 پێكهات، سەركردە و ئەندامەكانی لە هۆزە سوریە شیعەكانە، لیواكە هەوڵیدا ئەندامانی هۆزی بەقارە چەكدار بكات، هێزەكانی ئەم لیوایە لە ناوچەكانی دێرەزوور و حەلەب بڵاوبوونەتەوە.
ئاڕاستەی سێیەم: چەكداركردنی شیعەی ناعەرەب، بە هۆی دەركەوتنی دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام (داعش) لە زستانی 2013 و بەهاری 2014 رۆڵی گرووپە چەكدارە عێراقییەكان پاشەكشەی كرد و بە پێویست زانرا ئەو گرووپانە بگەڕێنەوە عێراق، ئەمەش پێویستی كرد كە حزبوڵڵا ڕۆڵێكی زیاتر لە سوریا بگێڕێت، ئەمەش دەیخواست گرووپی چەكداری نوێ دروست بكرێت كە ئەو بۆشاییە پڕبكەنەوە، لێرەوە بیرۆكەی دروستكردنی گرووپی شیعەی ناعەرەب زیاتر برەوی پەیدا كرد، لەو چوارچێوەدا هەردوو لیوای فاتمییەكان و زەینەبییەكان سەریانهەڵدا.
تاران نەیدەویست تەنها ئەو ئێرانیانە چەكدار بكات كە باوەڕێكی بەهێزیان بە خۆبەخشی و جەنگان لەپێناو ئایدۆلۆژی شیعەدا هەیە، نەیدەویست تێچووی مرۆیی و مادی جەنگ لەسەر خۆی قورس بكات، بە تایبەت كە لە ئاستی ناوخۆدا و لە كاتی ناڕەزایەتییەكانی جوڵانەوەی سەوز لە 2009 دەنگی ناڕەزایی سەبارەت بە دەستوەردانی ئێران لە فەلەستین و لوبنان بەرز ببووەوە، تەنانەت لە دەستوەردنی ئێران لە سوریا جۆرێك لە پاساو دەهێنرایەوە لەوانە: كاركردن لە سەربازگەی ڕۆشنبیری سوپای پاسداران، كەناڵەكانی ڕاگەیاندنی ئێران كرانە ئامڕازی پڕوپاگەندە بۆ ئەو دەستوەردانە لەژێر ناوی پارێزگاری لە مەزارە پیرۆزەكانی شیعە لە سوریا، دەسەڵاتدارانی ئێران چەندین دەزگایان دامەزراند كە بابەتی ڕاگەیاندن و هونەری بەرهەم بێنن و ئاهەنگ بگێڕن بۆ پارێزەرانی مەزارە پیرۆزەكان، هەر لە بواری ڕاگەیاندن تاران چاوی خستبووە سەر قاسم سلێمانی كە لەسەر ئاستی ناوخۆ كەسایەتییەكی بەهێزی هەبوو وەك سەركردەیەكی ئەفسانەیی بۆ پارێزگاری لە وڵات و بەرەنگاربوونەوەی گرووپە تیرۆریستی و تەكفیرییەكان، بە دیوێكی تریشدا بۆ كەمەندكێشكردنی هەستی چینی لیبراڵ، ڕاگەیاندنی ئێران تیشكیان دەخستە سەر ویستی ئێران بۆ زیندووكردنەوەی نفوزی ئیمپراتۆریەتی ئەخمینی بۆ گەیشتن بە دەریای ناوەڕاست، هەروەك دەستوەردانی لە عێراق و سوریا بەوە پاسادان دەكرد كە ئەوە ڕێگرییە لە گەیشتنی ئەو گرووپانە بە كرماشان و هەمەدان، هەروەك خامنەیی بە ڕوونی ئەمەی وت.
بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییەی دروستبوو، تاران پەنای بردە بەر چەكداركردن و پێكهێنانی هێزی نوێ، لەوانە لیوای فاتمییەكان لە شیعەكانی ئەفغان، لە ڕووی مێژووییەوە پەیوەندی سوپای پاسداران بە شیعەكانی هەزارەی ئەفغانستان دەگەڕێتەوە بۆ داگیركردنی ئەفغانستان لەلایەن سۆڤێتەوە لە 1979 لەو دەمەدا (یەكەی جوڵانەوەی ڕزگاریخواز)ی سەر بە سوپای پاسداران لەناو شیعەكانی ئەفغان لە چوارچێوەی سوپای محەممەد بۆ بەرەنگاربوونەوەی سۆڤێت دروستكرا، دواتریش لە سەروبەندی جەنگی عێراق و ئێران لە هەشتاكان قەرارگای ڕەمەزان دروستكرا كە ئەركی جێبەجێكردنی جەنگی پارتیزانی بوو لەناو خاكی عێراقدا.
سەرەتا لیوای فاتمییەكان لە ژمارەیەكی كەمی سوپای محەممەد لە ناوخۆی ئێران بە سەركردایەتی عەلی ڕەزا تەوەسولی ناسراو بە ئەبو حامد كە بە ڕەگەز ئەفغانییە دروستكرا، هێزەكە ڕەوانەی سوریا كرا و پەیوەست كرا بە كەتیبەكانی سەیدشوهەدای (سید الشهداء) عێراقی، دواتر ژمارەیەك ئەفغانی تری نیشتەجێی سوریا و ئیران پێوەی پەیوەستبوون و بووە لیوایەكی سەربەخۆ، لیوای فاتمییەكان بەشێوەی سەرەكی لە حەلەب، دیمەشق، حەما، لازقیە و حمس بڵاوبوونەتەوە، ژمارەی چەكدارەكانی گەیشتووەتە 12- 14 هەزار كەس لە سوریا.
لیوای زەینەبییەكان لە شیعەكانی پاكستانی نیشتەجێی ئێران پێكهات، ئێران گوتاری پارێزگاری لە مەزارە پیرۆزەكانی تەبەنی كرد، بە تایبەت مەزاری سەیدە زەینەب لە دیمەشق تا شیعەكانی پاكستان و ئەفغان چەكدار بكات، لە 2016 پەرلەمان ڕێگەی دا بە حكومەت كە ڕەگەزنامەی ئێرانی بداتە هاوسەر و منداڵی ئەو هاووڵاتییە دەرەكییانەی كە لە جەنگی عێراق و ئێران لە پاڵ سوپای ئێران جەنگاون.
لەپاڵ لایەنی عەقیدە و ئاسانكاری بۆ پەنابەرانی ئەفغانی، لایەنی مادیش ڕۆڵی گەورەی بینی لە قەناعەت پێكردنی شیعە نائێرانییەكان تا بە هەر دوو لیوای فاتمییەكان و زەینەبییەكان پەیوەست بن، چەكدارە ئەفغانییەكانی ناو لیوای فاتمییەكان مانگانە موچەی 700 دۆلاریان پێدەدرا لە بەرامبەر جەنگانیان لە سوریا و هەر سێ مانگ جارێكیش مافی ئەوەیان هەبوو مۆڵەتی 15 ڕۆژ وەربگرن.
ڕۆڵی هەر دوو لیواكە لە چوار شەڕی حەلەب، باشووری سوریا، تەدمور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بە ڕوونی دیارە، دوای شەڕەكانیش ئێران جارێكی تر ئەو هێزانەی لە ناوچە جۆراوجۆرەكانی سوریا بڵاوە پێكرد، هەر دوو لیواكە بە شێوەی بەرفراوان لەپاڵ گرووپە عێراقییەكان و حزبوڵڵا و گرووپە خۆجێییەكانی تر لە پارێزگای دێرەزوور بڵاوبوونەتەوە و ژمارەی چەكدارەكانیان نزیكەی 15 هەزار كەس دەبێت.

داهاتووی سیاسیی و سەربازی گرووپە چەكدارەكان
بەر لە قۆناغی دەستوەردانی هێزی ئاسمانی ڕوسیا، هەر دوو وڵاتی ئێران و سوریا كاریان لەسەر چەمكی "سوریای سنووردار" دەكرد، ئەمەش بە مانای دەستبەرداربوون لە هەندێك ناوچە، یان پشتگوێخستنی كە گرنگی ستراتیژی زۆری نییە، هەروەك لە تەدمور ڕوویدا بە شێوەیەكی كاتی، یان جێهێشتنی ناوچەیەكی مەترسیداری ئەمنی تا لایەنە ناكۆكەكان كێبڕكێی تێدا بكەن، وەك دەستبەرداربوون لە ڕەقە و ناوچەكانی ڕیفی حەلەب، عەفرین، یان دروستكردنی ناوچەیەك بۆ كۆكردنەوەی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان تێیدا وەكو ئیدلب.
لە ئێستادا هەرچەندە لە ساڵی 2018 بەدواوە شەڕە سەرەكییەكان كۆتایی هاتووە، بەڵام بوونی ئێران ئامادەیی هەیە، بەڵكو لە ڕێگەی گرووپە چەكدارەكانەوە زیادی كردووە، بە جۆرێك ژمارەی بنكە و زاڵگەكانی سەر بە ئێران لە 44 بۆ 88 دانە لە سەرتاسەری سوریا بەرزبووەتەوە.
هەر چەندە ئاماری ورد سەبارەت بە قەبارەی گرووپە چەكدارەكان بەردەست نییە، بەڵام بە گەڕانەوە بۆ لێدوانی بەرپرسە ئێرانییەكان لە ساڵی 2015، لەو كاتەدا ژمارەی چەكدارەكان 70- 130 هەزار بوو، كە بە سەر 42 گرووپ و 128 كەتیبەدا دابەشبوون.
ئێران هەوڵدەدات بە تایبەت لە ناوچەی دێرەزوور پێگەی خۆی بەهێز بكات، ئەمەش لە رێگەی دروستكردنی بنكەی سەربازی و چەكداركردنی لاوان، كە بە (سوپای گوند) ناسراون و لە زیاتر لە 2500 چەكدار پێكدێن، هەروەك لە پەیوەندی بەردەوامدایە لەگەڵ هۆزە عەرەبییەكانی ناوچەكە، نایەوێت بەریەكکەوتنی ئایدۆلۆژی لەگەڵیان هەبێت، ئێران پێشتریش هەوڵی داوە نفوزی ئایدۆلۆژی خۆی لەناو گوند و هۆزەكانی ئەلبوكەمال و مەیادین پەرە پێ بدات و ژمارەیەك خەڵكی ناوچەكە مەزهەبی خۆیان بۆ شیعە گۆڕیوە.
ئێران لە ئابی 2021 لیوای هاشمییەكان-ی دروستكرد، لیواكە لە هۆزەكانی ئەلبوكەمال و دێرەزوور پێكهاتووە و لەلایەن یوسف حەمدان ناسراو بە ئەبوعیسا مەشهەدانی سەرپەرشتی دەكرێت.
سەبارەت بە ئایندە و ڕۆڵی ئەو گرووپە چەكدارانەی لە سوریا لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن، دەتوانین بە گوێرەی دابەشبوونی ئەو هێزانە لەسەر خاكی سوریا ڕۆڵیان دەستنیشان بكەین، لە ڕۆژهەڵاتی سوریا بڵاوبوونەوەی جۆراوجۆر و چڕی ئەو هێزانە بەدی دەكرێت، بە تایبەت لە ناوچەكانی دێرەزوور، ڕیفی دێرەزوور، ئەلبوكەمال و مەیادین دەچنە چوارچێوەی (عەقیدەی گەورە)ی ئاسایشی نەتەوەیی ئێران، كە ئامانج لێی دەركردنی هێزەكانی ئەمەریكایە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەك بە ڕوونی ئەوە بەدی دەكرێت كە ئێران دەخوازێت هێزەكانی ئەمەریكا لەو ناوچانە گەمارۆ بدات و سنووریان لەبەردەمدا بەرتەسك بكاتەوە، بە تایبەت لە ڕێگەی هێرشی موشەكی و هێرشی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان، بەپێی لێدوانی بەرپرسە ئەمەریكییەكان لە ساڵی (2021)ەوە هێزەكانیان ڕووبەڕووی 78 هێرشی ئەو هێزانە بوونەتەوە كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن، دوا هێرشیش لە ڕێگەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بوو لە ناوچەی دێرەزوور كە گرووپێكی عێراقی بە ناوی لیوای غالبون بەرپرسیارێتییەكەی لەئەستۆ گرت.
كۆنتڕۆڵكردنی دێرەزور لەلایەن ئێرانەوە پردێكی وشكانی بۆ ئێران دەستەبەر دەكات بۆ گەیشتنی ئەو وڵاتە بە سوریا لە ڕێگەی عێراقەوە، ئەمەش درێژكراوەی جیۆسیاسیی گرووپە چەكدارەكانی سەر بە ئێرانە لە عێراق و سوریا، هەروەك ڕێگەیەكی وشكانی هەرزان بۆ گەیاندنی چەك و تەقەمەنی بە حزبوڵڵای لوبنان دەستەبەر دەكات، دێرەزور كلیلی هێڵی ئاسنە لە شەلەمچەی ئێرانەوە بەرەو بەسڕە و پاشان قائیم تا دەگاتە ئەلبوكەمال و لەوێشەوە بۆ بەندەری لازقیە، ئەمەش ئەو هێڵەیە كە ئێران خەونی پێوە دەبینێت بۆ گەیشتن بە دەریای ناوەڕاست.
شوێنێكی تری بڵاوبوونەوەی هێزە پاڵپشتیكراوەكان لەلایەن ئێرانەوە ناوچەكانی دەوروبەری ئیدلبە، ئەوان لەوێوە لە ئامادەباشی بەردەوامدان بۆ هەر هێرشێك بۆ سەر ئیدلب، هێزەكانی حزبوڵڵای لوبنان، لیوای باقر بە چڕی لە ڕۆژهەڵاتی پارێزگای ئیدلب بڵاوبوونەتەوە. شوێنێكی تری بڵاوبوونەوەی ئەو هێزانە ناوچە سنوورییەكانی لوبنانە، ئامانج لەمەش ڕوونە كە دەستەبەركردنی ڕێگەیەكە بۆ گەیاندنی چەك بە حزبوڵڵا لە سوریاوە، هەروەك لە ناوچەكانی باشووری دیمەشقیش ئەو هێزانە بڵاوبوونەتەوە، ئەوێش ناوچەیەكی هەڕەشەی ئێرانە بۆ سەر ئیسرائیل.
لەپاڵ بوونی چڕی سەربازی، ئێران كار دەكات بۆ تێكەڵكردنی ئەو گرووپانە بە پێكهاتە سەربازییە فەرمییەكانی سوریا، هەروەك لە تێكەڵكردنی هێزەكانی بەرگری نیشتمانی و لیوای ئەبولفەزل عەباس لە چوارچێوەی پاسەوانی كۆماری كردی، هاوكات ئێران كار دەكات پەیوەندییەكی تەریبی لەگەڵ لایەنە فەرمییەكانی سوریا هەبێت، وەك پەیوەندی بەتینی لەگەڵ ماهر ئەسەد، بەسینە شەعبان و بەرپرسانی تری سوریا.
تێكەڵكردنی سەربازی و بوونیادنانی پەیوەندی لەگەڵ بەرپرسە سورییەكان نفوزێكی نافەرمی گەورەی بۆ ئێران لەناو ناوەندە سەربازی و سیاسییەكانی سوریا دروست كردووە، ئەمەش وا دەكات ئەوان ڕۆڵ ببینن لە یەكلاكردنەوەی هەر جوڵەیەك كە دژ بە بەرژەوەندییەكانی ئێران لە سوریا بكرێت، لە لایەكی ترەوە بەشێك لە سەركردەی ئەو گرووپە عێراقییانەی لە شەڕی سوریا بەشدارییان كردووە بە پاڵپشتی ئێران بوونەتە كارەكتەرێكی گۆڕەپانی سیاسیی عێراق و هەندێك لەو سەركردانە خۆیان بۆ ئەندامێتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كاندید كرد و بوونە پەرلەمانتار، لەوێوە كاریگەری و فشار لەسەر حكومەتی عێراق دروست دەكەن بۆ پەسەندكردنی پێویستی دەركردنی هێزە ئەمەریكییەكان لە عێراق.
لە چەند ساڵی ڕابردوودا ئێران هەوڵی داوە سیستمی بەرگری سوریا بەهێز بكات، لە ئێستادا لە ڕێگەی ناردنی ڕاوێژكار و ئەندازیارەكانییەوە كار دەكات بۆ دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و ناردنی ڕاداری پێشكەوتوو تا ببنە بناغەیەكی پتەوی سیستمی بەرگری لە سوریا و وەڵامدانەوەی هەر هێرشێكی ڕاستەوخۆی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران.

كۆتایی

دەستوەردانی ئێران لە سوریا لەسەر بنەمای پلانێكی پێشوەختە دانەنراوە، بەڵكو دەرەنجامی خەمڵاندنی ئابوورییە لە نێوان تێچووی دەستوەردانی ڕاستەوخۆ و دەستوەردانی ناڕاستەوخۆ، ئەو دەستوەردانەش بە چەندین قۆناغدا تێپەڕیوە، كە خۆی دەبینێتەوە لە مانەوەی ڕژێمی ئەسەد و پارێزگاری لە سوریا كە ئەمەش هۆكارێكی ڕاگرتنی هاوسەنگی مەترسییەكانی ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانییەتی، ئەڵقەی بە یەكگەیشتنی حزبوڵڵای هاوپەیمانێتی، سەرقاڵبوونی ڕوسیا بە جەنگی ئۆكرانیاوە دەرگای لەبەردەم ئێران زۆرتر واڵا كردووە كە دەستوەردانی زۆرتر لە سوریا بكات، هەرچەندە ئێران دەیەوێت تێچووی دەستوەردانی لە سوریا كەم بكاتەوە، بەڵام شوێنی بڵاوبوونەوەی ئەو هێزانە ئاماژەن بۆ ویستی ئێران بۆ بەردەوامیدان لە فشارخستنە سەر ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا تا دێرەزوور چۆڵ بكات، لەلایەكی تریشەوە ئامادەسازی دەكات بۆ هەر دەرفەتێكی گونجاو تا دەست بگرێت بە سەر ئیدلب-دا، هەروەك پێگەی خۆی لە باشووری دیمەشق بەهێز دەكات بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەترسی و هەڕەشەی ئیسرائیل لە ئەگەری هەر هێرشێكی ئەو وڵاتە بۆ سەر ئێران.

سەرچاوە
https://studies.aljazeera.net/sites/default/files/articles/documents/2023-06/%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA%20%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D9%84%D8%AD%D8%A9%20%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%88%D9%85%D8%A9%20%D8%A5%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%91%D9%8B%D8%A7%20%D9%81%D9%8A%20%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7%20%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%20%D9%88%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%A8%D9%84%D9%87%D8%A7_0.pdf