نووسینی: د. أسعد كاظم شبيب
وەرگێڕانی: تاک
لە ڕێگەی جموجۆڵی
باڵیۆزی وڵاتانی دەرەوە، هەر چاودێرێکى کاروبارى سیاسی عێراق دەتوانێت قەبارەی
کێبڕکێی نێوان وڵاتە زلهێزەکان لەو وڵاتە هەڵسەنگێنێت، لە ڕێگەی سەردانی باڵیۆزی
ئەو وڵاتانەوە ڕوون دەبێتەوە کە کێبڕکێیەکی بەرچاو لە وڵاتێکی بە قەبارە بچووک، بەڵام
گەورە بە وزە و سامان و پێگەى جیۆستراتیژی وەک عێراق هەیە لە ڕێگەی کۆمەڵێک ئامڕازەوە،
بەپێى ئەو جوڵانەى کە باڵیۆزەکانی ئەمەریکا لە لایەک و چین لە لایەکی ترەوە ئەنجامى
دەدەن، ئاماژەن بۆ ڕادەی کێبڕکێی نێوان هەردوو وڵات لەسەر عێراق. بۆ نموونە لە
ماوەی کەمتر لە ساڵێکدا، ئالینا ڕۆمانۆڤسکی باڵیۆزی ئەمەریکا، زیاتر لە حەفتا جار
چاوى بە کەسایەتییە عێراقییەکان کەوتووە، بە تایبەت شیعە پارێزگارەکان ئەوانەى
لایەنگیری جیاوازیان هەبووە وەک هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی و ئەو دامەزراوانەی دیکەى
کە سەر بە چوارچێوەن لە ڕووی سیاسی و ئابووری و تەنانەت کۆمەڵایەتیشەوە، تەنانەت
لەسەر ئاستى سەرۆک هۆزەکانیش چاوپێکەوتن هەبووە.
لەلایەکی دیکەوە، تسوی
وی باڵیۆزی چین لە عێراق، بەهەمان شێوە بەشداری چالاکییە سیاسی و ئابووری و
کۆمەڵایەتییەکان دەکات، چین هاوشێوەى ڕوسیا پێی وایە جیهان قۆناغى یەک جەمسەری تێپەڕاندووە و لە ئێستادا فرە جەمسەرە،
هەر بۆیە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و ئەوانی دیکەش مافی ئەوەیان نییە بە
تەنیا جیهان کۆنتڕۆڵ بکەن.
چین سوودمەند بووە لەو
دۆخى پاشەکشێى هەژموونى ئەمەریکا لە سەر هەر دوو ئاستى ناوخۆ و دەرەوە، بۆ نموونە
لە دواى شەڕى عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە تا ئەمڕۆ، بە تایبەتی دابەزینی هەژموونى لە
ژمارەیەک وڵات وەک وڵاتانى کەنداو و عێراق. ئەمەریکا چاوەڕێی ئەوەى نەدەکرد عێراق
ببێتە پێگەى هەژموونى نەیارەکانی وەک چین و ڕوسیا و وڵاتانی ناوچەیی دیکەى وەک
ئێران و تورکیا و هتد، ئەمەریکا ویستویەتی لە ڕێگەی عێراقەوە هەژموونى هەبێت
بەرامبەر بە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، یان لە چوارچێوەی ئەوەی کە پێشتر هەندێک
لە سەرۆکەکانی کۆشکی سپی پێیان دەوت بەرەى وڵاتە خراپەکان، وەک ئێران، جگە لەوەی کە
ئەمەریکا پێی وابوو عێراق پەیوەندی بە وڵاتانی هاوپەیمانەکانى خۆیەوە دەکات، بەڵام
چاوەڕوانییەکەى ئەمەریکا دروست دەرنەچوو، بەو پێیەی عێراق چووە چوارچێوەی بەرە
نێودەوڵەتی و ناوچەییەکانەوە. ڕەنگە ئەو ڕۆڵەی باڵیۆزی ئەمەریکا دەیەوێت بیگێڕێت ئەوە
بێت کە سیناریۆى نوێ بۆ عێراق بکێشێت لە ڕێگەى دانانى لە لیستی هاوپەیمانەکانى ئەمەریکا.
لێرەدا دوو دەستکەوت لە
یەک کاتدا بەدەست دەهێنێت: یەکەمیان شەرمەزارکردنی هاوپەیمانەکانی ئێران لە عێراق،
بە تایبەتی هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی کە کۆنتڕۆڵی حکومەتیان لە وڵاتدا
بەدەستەوەیە، بەو پێیەی زۆرینەیان ئاڵای بەرگری بەرز دەکەنەوە و بە هەموو شێوەیەک دژایەتی
بوونی ئەمەریکا دەکەن لە عێراق، لەلایەکی دیکەشەوە باڵیۆزی ئەمەریکا لایەنە
سیاسییەکان ناچار دەکات لەسەر ستراتیژی ئەمەریکا لە عێراق بەردەوام بن و لێرەش
هاوپەیمانەکانی ئێران ڕووبەڕووی کۆمەڵێک سیناریۆ دەبنەوە، لەوانە ڕەتکردنەوە و
لێرەدا ئەگەرى بەریەککەوتن لەگەڵ ئەمەریکا دروست دەبێت، بەتایبەتی لە ئێستادا کە قسە
لەسەر نیازی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکرێت بۆ هەموارکردنەوەی ڕێڕەوی پرۆسەی سیاسی و
دوورخستنەوەی ئەو لایەنانەى لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە لە دەسەڵاتدان، یان قبوڵکردنی تەواوەتى
ئەجێندای ویلایەتە یەکگرتووەکانى ئەمەریکا.
ئەمەش لە ژێر ڕۆشنایی
ململانێی پرۆژە نێودەوڵەتییەکان دێت لە عێراق، بەو پێیەی ئەمەریکا دەیەوێت عێراق
ببەستێتەوە لە چوارچێوەی ستراتیژی ئەمەریکا لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لە
کاتێکدا وڵاتانی دیکەی وەک چین و ڕووسیا و تەنانەت ئێرانیش دەیانەوێت عێراق لە چوارچێوە
ڕۆژهەڵاتییەکەیدا بمێنێتەوە. باڵیۆزی چین لە عێراق لەم دواییانەدا دەریخست کە چین
پەیوەندییەکی مێژوویی لەگەڵ عێراقدا هەیە و بەرژەوەندی بازرگانی و نەوت و وزە بە
یەکیان دەبەستێتەوە، بە تایبەت لە پرۆژەى ڕێگە و پشتێنەى چین-دا. چین دەیەوێت
عێراق وەبەرهێنان بکات لە هەندێک ئەجێنداى پرۆژەى ناسراوى ڕێگا و پشتێن، ئەگەر چی لەلایەن
ژمارەیەک بەرپرسی ناو حکومەتەکەی سوودانی ڕاگەیەنراوە، کە هیچ ئەجێندایەکیان نییە
لەو پرۆژەیەى چیندا.
بوونی زۆری کۆمپانیا
چینییەکان لە کەرتە جیاجیاکان لە عێراق بە تایبەتی کەرتی وزە و کارەبا، ئاماژەیە بۆ
بوونى هاوکاری بازرگانی لە نێوان عێراق و چیندا، بەو پێیەی چین گەورەترین سەرچاوەی
بازرگانییە بۆ عێراق. هەر لەو چوارچێوەیەشدا باڵیۆزی چین ئاماژەی بەوەدا کە چەند پرۆژەیەک
هەیە کە چین لە کەرتی کارەبا و بواری وزەی نوێبووەوە دایمەزراندووە و حکومەتی
عێراقیش دەتوانێت پەرە بە سێکتەرە ئابوورییە جیاوازەکان بدات، لەوانەش کەرتی وزە.
هەروەها باڵیۆزی چین لە
عێراق ئەوەى نەشاردەوە کە کێبڕکێ هەیە لە نێوان ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و
کۆماری چین لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی و عێراق بە تایبەتی، لە هەمان کاتدا
باڵیۆزی چین ڕایگەیاند، کە نیازیان نییە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئەمەریکا تێک بدەن،
بەڵام لە هەمان کاتیشدا چین دەستەوەستان ناوەستێت لە بەرامبەر هەوڵى هەژموونى ئەمەریکا،
بۆ نموونە سەپاندنى سزا بە سەر چین لە بواری تەکنەلۆژیای پێشکەوتوودا، شتێکە کە
چین ڕەتیدەکاتەوە و لە هەمان کاتدا هیوادارە هاوکاری و پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەگەڵ
ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکادا هەبێت.
لەوەى کە خرایە ڕوو
دەردەکەوێت کە سەبارەت بە عێراق کێبڕکێیەکی نێودەوڵەتی هەیە، بە تایبەتی لە نێوان
ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لەلایەک و چین لەلایەکی دیکە، کێبڕکێکەش لە
بوارەکانى ئابوورى، وەبەرهێنان و هەژموونى سیاسییە. ئەوەى گرنگە بۆ عێراق لێرەدا
ئەوەیە کە سەربارى تێپەڕبوونى بیست ساڵ بە سەر گۆڕینی ڕژێمى ستەمکارى پێشوو، هێشتا
ئەو وڵاتە دەناڵێنێت بەدەست نەبوونى خزمەتگوزارى، ئاوەدانکردنەوە، نەبوونى
سەقامگیری سیاسی و نەبوونى پرۆژە ستراتیژییەکان، لە بەرامبەردا پێویستە عێراق سوود
لەو کێبڕکێیە وەربگرێت بۆ پەرەدان بە ژێرخانى ئابوورى و پەرەدان بە کەرتى وزە بە
نەوت و گازەوە و سیاسەتى دەرەکیشی پێویستە لەسەر بنەمانى هاوسەنگى و بێلایەنى و ڕێزگرتن
لە سەروەرى عێراق بێت و لەهەمان کاتدا گرێدراوى بڕیارە دەرەکییەکان نەبێت بە
تایبەت ئەوانەى ئاسۆیان ڕوون نییە و ئەگەر هەیە عێراق بگێڕێتەوە بۆ خاڵى سەرەتا.
سەرچاوە: أضواء للبحوث
و الدراسات
https://adhwaa.net/%d8%a7%d9%84%d8%aa%d9%86%d8%a7%d9%81%d8%b3-%d8%a7%d9%84%d8%a3%d9%85%d8%b1%d9%8a%d9%83%d9%8a-%d8%a7%d9%84%d8%b5%d9%8a%d9%86%d9%8a-%d9%81%d9%8a-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b1%d8%a7%d9%82/