جەمیل بایک و بەسێ هۆزات، لە چاوپێکەوتنێکی هاوبەشدا، تێڕوانینی خۆیان سەبارەت بە پرسی سەربەخۆیی و دەوڵەت نەتەوە دەخەنەڕوو.
لێكۆڵەر و ڕۆژنامەنووس ئالف بەكینسەیل Alf Beckinsale، چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ هەریەک لە جەمیل بایك و بەسێ هۆزات، هاوسەرۆکانی کۆما جڤاکێن کوردستان-کەجەکە، ئەنجامداوە، کە بە زمانی ئینگلیزی لە سەر ماڵپەڕی www.kck.info بڵاو كراوەتەوە.
پرسیاری یەکەمی ئەو ڕۆژنامەنووسە، سەبارەت بە پرسی دیدی کەجەکەیە لەبارەی پرسی سەربەخۆییەوە، کە لێرە دەقی پرسیارەکە و وەڵامی هاوسەرۆکان بڵاودەکەینەوە.
پرسیاری یەكەم: ئایا کەجەکە و ئەو رێكخستنە جۆراجۆرانەی گرێدراوی ئەون، ئامانجیان ئەوەیە، كە كوردستانێكی بەتەواوەتی سەربەخۆ بۆنیاد بنێن یان كوردستانێكی ئۆتۆنومیان دەوێت؟ هەڵوێستی بزووتنەوەی ئازادیخوازی كوردستان سەبارەت بە جیابوونەوە و جوداخوازیی چییە؟.
گرنگە بزانین سەربەخۆیی لە چ واتایەكدا بەكار دەهێنرێت، ئەگەر سەربەخۆیی لە واتای نەكەوتنە ژێر كاریگەریی و ئیرادەی هیچ كەس و هیچ هێزێكدا بێت، دەتوانین بڵێین كە بزووتنەوەكەی ئێمە بەتەوایی سەربەخۆخوازە. بە وردبینەوە كار لەسەر ئەوە دەكەین كە سەربەخۆیی خۆمان لەم واتایەدا بپارێزین. روون و ئاشكرایە هەر لە یەكەم هەنگاونانمانەوە بۆ گۆڕەپانی مێژوو هەتاكو ئەمڕۆ ڕێباز و هەڵوێستی سەربەخۆخوازانەی خۆمانمان پاراستووە. هیچ كەسێك، هیچ هێز یان دامەزراوەیەكی سیاسی ناتوانێت بە ئێمە بڵێت كە ” كەوتونەتە ژێر كاریگەریی ئەم هێز و ئەو هێز، هەندێك هێز كاریگەرییان لەسەر ئیرادەتان دانا و ئاڕاستەی كردن”. هەر لەبەر ئەم هەڵوێستە و ئیرادەی سەربەخۆیەیە، كە ڕێبەر ئاپۆ بە پیلانگێڕییەكی نێودەوڵەتیی بە بارمتە گیرا و ئەوە ٢٣ ساڵە لە دژوارترین هەلومەرجی گۆشەگیرییدا خۆڕاگریی دەكات. هەر لەبەر ئەم رێبازە سەربەخۆخوازانەمانە كە هەموو دەوڵەتانی ناتۆ بزووتنەوەی ئازادیخوازەكەمانیان خستۆتە لیستی تیرۆرەوە و بوونەتە هێزی هاندەر و رەوایەتی دان بۆ هەموو چەشنە هێرشێك لە سەر بزووتنەوەكەمان. ئەگەر هەڵوێستێكی سەربەخۆخوازانەمان نیشان نەدابا، یان لە ژێر كاریگەر هەندێك هێزدا بووینایا، ناتۆ و هێزە نێودەوڵەتییەكان سیاسەتێكی وایان بەرامبەر بە ئێمە نەدەگرتە بەر. وڵاتانی ناتۆ با لە لایەكەوە بمێنن، تەنانەت وڵاتانی دیكەی سەرمایەداریش وەك روسیا تەنیا لەبەر ئەوەی كە سیاسەتەكانمان ناكەوێتە خزمەت بەرژەوەندییەكانیانەوە، بۆچوونێكی نیگەتیفانە بەرامبەر بزووتنەوەكەمان دەگرنە بەر.
نە هیزە نێودەوڵەتییەكان و نە وڵاتە هەرێمییەكان تا ئێستا نەیانتوانیوە كاریگەری لەسەر بزووتنەوەكەمان دانێن و ئاراستەی بكەن. بزووتنەوە ئازادیخوازەكەمان زۆر بە وردبینیەوە هەڵوێستی سەربەخۆخوازانەی خۆی دەپارێزێت. رەنگە هەندێك دەوڵەت كە لەگەڵ توركیا ناكۆكییان هەیە تێكۆشانی ئێمە لە بەرامبەر توركیا بە شتێكی ئەرێنی بۆ خۆیان لەقەڵەم بدەن، بەڵام هیچ یەك لەم وڵاتانە نەیانتوانیوە كاریگەری لەسەر ئیرادەی ئێمە بكەن و ئاراستەمان بكەن. لەم رووەوە، ئێمە هەڵوێستی سەربەخۆ و و ئیرادەی ئازادی خۆمان بە هەموو واتا راستەقینەكەی وشەكەوە پاراستووە. ئەمە راستیی ئێمەیە و جێگای رێز و پێزانین هەمووانیشە.
ئەگەر بێین و بە چەمك و ئەدەبیاتی مۆدێرنیتی سەرمایەداری یان ئەدەبیاتی باوی چەندین سەدەی رابردوو قسە بكەین، ئەوا تووشی هەڵە دەبین. چۆنكە ئەدەبیاتی سیاسی ئەم چەند سەدەی رابردوو، لە بنەڕەتدا لە لایەن هێزەكانی مۆدێرنیتەی سەرمایەدارییەوە شەكلی گرتووە. ئەم هێزانە سەربەخۆیی لەواتای “نەتەوە-دەوڵەت” و “دەوڵەتی سەربەخۆ”دا بەكار دەهێنن. پێویست ناكات ئێمەش بەدوای ئەوان بكەوین و سەربەرخۆییی وەك ئەوان شرۆڤە بكەین. تێڕوانینێكی وەها ئێمە تووشی هەڵە دەكات. نابێت هێزی ئازادیخواز، سۆسیالیست و دیموكراسیخواز بە چاوی هێزی هەژموونگەرا، مێتینگەر و ستەمگەرەوە لە سەربەخۆیی بڕوانن و وەك ئەوان شرۆڤەی بكەن. چەمكی “دەوڵەتی سەربەخۆ” گوزارشت لە بەرژەوەندی بورژوازی نەتەوەیی دەكات. بورژوازی ئەو مافە بە خۆی دەدات كە مۆنۆپۆلی (پاوانخوازی – قۆڕخ كردن) كلۆنیالی (مژۆكداری) لەسەر نەتەوەكەی خۆی بگرێتە دەست. واتە خۆی بە دەستی خۆی نەتەوەكەی خۆی بڕۆتێنێتەوە و تاڵانی بكات. بە گوێرەی ئەم چەمكە، دەوڵەتی سەربەخۆ هەرێمێكی كۆلۆنی یان كارگەیەكە كە بۆرژوازی نەتەوەیی بتوانێت تیایدا مژۆكداری بكات. ناوزەد كردنی ئەم پرۆسەیە وەكو “دەوڵەتی سەربەخۆ” یان “سەربەخۆیی” جیاواز لە شاردنەوەی مۆنۆپۆلی كۆلۆنیالی لە سەر نەتەوەكەی خۆت هیچ واتایەكی دی نادات.
كاتێك كە لەم روانگەیەوە سەیری دەكەین، “دەوڵەت-نەتەوە” لە واتایەكی راستەقینەدا “دەوڵەتێكی سەربەخۆ” نییە. هیچ پەیوەندییەكیشی بە وڵاتێكی سەربەخۆوە نییە. لەم رووەوە، هاوواتاكردن و گرێدانی چەمكی ” كوردستانی سەربەخۆ” بە چەمكی “دەوڵەتی سەربەخۆ” كارێكی راست نییە. چۆنكە دێتە واتای ئاساییكردنەوە و رەوایەتیدان بە چەوسانەوە و مژۆكداری ئەو چینە سەردەستانەی كە دەیانەوێت سیستەمی پاوانخوازی روتاندنەوە و مژۆكداری و ستەم لە سەر نەتەوەكەی خۆت دابمەزرێنن. لەم رووەروە، هەژماركردن و لێكچواندنی چەمكی “كوردستانی سەربەخۆ” وەك “دەوڵەتی سەربەخۆ” كارێكی هەڵەیە. نابێت لە واتای “نەتەوە-دەوڵەت”دا لە “كوردستانی سەربەخۆ” تبَبگەین و وا بڕوا بكەین كە ئەگەر دەوڵەتێكی سەربەخۆ هەبێت كوردستانێكی سەربەخۆش دێتە دی. ئەگەر خۆمان لەم هەڵەیە لانەدەین نە دەتوانین هەڵسانگدنێكی سیاسی راست بكەین و نەش دەتوانین چەمكێكی راست بۆ رزگاری نەتەوەیی و ئازادی نەتەوەیی پێشبخەین.
ئەوە شتێكی مسۆگەرە كە PKK كوردستانێكی سەربەخۆ، ئازاد و دیموكراتیكی دەوێت. بەڵام ئێمە ئەمە وەك “نەتەوە-دەوڵەت” یان “دەوڵەتی سەربەخۆ” ناگرینە دەست. ئەوە درۆیەكی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری و چینی سەردەستە كە گوایە سەربەخۆیی لە رێگەی “نەتەوە-دەوڵەت”ەوە دەستەبەر دەكرێت. ئەمە لە كاتێكدایە كە تەنانەت هێزەكانی مۆدێرنیتەی سەرمایەدارییش ئێستا خۆیان چەمكی دەوڵەتی سەربەخۆ ناپارێزن. ئەم هێزانە تا دوێنێ لایەنگری سنوورێكی داخراو و توندوتۆڵیان بۆ دەوڵەتان دەكرد، بەڵام ئێستا ئەم سنوورانە لە بەرژەوەندی خۆیاندا نابینن. سنوورێك لە بەرژەوەندی خۆیاندا دەبینن كە نەرمایی تیایدا هەبێت، واتە وەك بێژنگ بێت. سەرمایەداری گەیشتۆتە ئاستێكی گلۆبال لە كۆمەڵگایەكی مەسرەفی (لێخۆری)، هەربۆیە ئەم سنوورانە ئێدی لە بەرژەوەندی سەرمایەداریشدا نیین. یاسای بنەڕەتی سەرمایەداری لەم كاتەدا ئەوەیە كە سنوورەكان لەبەرامبەر گەڕی رەها و پارێزراوی سەرمایە بەربەست دروست نەكەن. هەندێك لایەنیش كە خۆیان گوایە بە چەپگر دادەنێن، كەوتوونەتە ناو خەفڵەتێكەوە و لەبەرامبەر ئەم چەمكە سەرمایەداری كە “نەتەوە-دەوڵەت” لە بەرژەوەندی خۆیدا نابینێت دێن و “نەتەوە-دەوڵەت” وەك چەمكێكی دژ بە سەرمایەداری نیشاندەدەن. ئەمانە كاراكتەرێكی زۆر دۆگماتیكیان هەیە كە تەنانەت لایەنە پاشڤەڕۆیەكانی بۆرژوازی بەكرێگیراوی ناو نەتەوەكەی خۆیان دەپارێزن، كاركتەری سەرمایەداری و مژۆكداری “نەتەوە-دەوڵەت” نابینن و لە رێبازی تێكۆشانی راستەقینە دژ بە سەرمایەداری گلۆبال تێناگەن.
ئێدی ئەم راستییە ئاشكرا بووە كە ئەو وڵات و گەلانەی كە پشت بە كۆمەڵگای ئازاد و دیموكراتی نابەستن، ناتوانن ببنە خاوەنی ئیرادەیەكی سەربەخۆ. تا ئەو كاتەی كە پشت بە كۆمەڵگایەكی ئازاد و دیموكراتی بەهێز نەبەستیت، غەیری مومكینە كە بتوانیت ئیرادەیەكی سەربەخۆت هەبێت، بە ئیرادەیەكی سەربەخۆوە لە دژی هەر هێزێك رابوەستیت و سەربەخۆیی بەدەست بهێنێت. ئاستی سەربەخۆیی گەل لە هەر وڵاتێك گرێداروی ئاستی گەیشتنی ئەو گەلەیە بە كۆمەڵگایەكی ئازاد و دیموكراتی. ئەگینا دانانی سنوور بۆ وڵاتێك سەربەخۆیی بۆ ئەو وڵاتە ناهێنێت. خراپترین بەكرێگیراوی و بێ ئیرادەیی لەوانەوە سەرچاوە دەگرێت كە سنوورێك بەدەوربەری خۆیاندا دەكێشن و وا بانگەشە دەكەن كە گوایە بوونەتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ. لەم جۆرە دەوڵەتانەدا نیشانەیەك لە كۆمەڵگای ئازاد و دیموكراتی بەدی ناكرێت. كۆمەڵگای ئازاد و دیموكراتی كۆمەڵگایەكی بەهێز و بە ئیرادەیە. ئەگەر هەر هێزێكی سیاسی پشت بە كۆمەڵگایەكی وەها نەبەستێت، ناتوانێت خۆی لە بەكرێگیراوێتی رزگار بكات.
تەنیا كاتێك دەتوانیت سەربەخۆ بیت، دژە-ئیمپریالیستی بیت، دژه كۆلۆنیالی (مژوكداری) بیت، دژ بە داگیركەر بیت كە پشتت بە كۆمەڵگایەكی ئازاد و دیموكراتییەوە قایم بێت. ئەگەر پشت بە كۆمەڵگایەكی ئازاد و دیموكراتی نەبەستیت، سەربەخۆیی مومكین نییە. لەكاتی شەڕی سارد و جیهانی دووجەمسەریدا هەندێك لە دەوڵەتان بە پشت بەستن بە هێزێكی دیاریكراو دەیانتوانی بڵێین كە ئێمە دژە-ئیمپریالیستین. یان بە كەڵك وەرگرتن لە بارودۆخی شەڕ و ناكۆكی لە نێوان هێزە جیاوازەكاندا، هەندێك دەوڵەت ئیمكانی ئەوەیان هەبوو كە هەڵوێستێكی تا رادەیەك سەربەخۆ لە خۆیانەوە نیشانبدەن. بەڵام هەڵەیە ئەگەر ئەمانە وەك دەوڵەت یان وڵاتی سەربەخۆخواز ناوزەد بكەین. رێبازی كەڵك وەرگرتن لە ناكۆكی هێزە گەورەكان لە بارودۆخی سیاسی هەنووكەیی رەنگە بە شێوەیەكی رێژەیی (نیسبی) ئیمكانی مانۆڕ و حەرەكەتی بۆ هەندێك وڵات رەخساندبێت ، بەڵام ئەمە ناتوانێت وەكو هەڵوێستێكی سەربەخۆخواز بخوێنرێتەوە. ناوزەد كردنی ئەمانە وەكو سەربەخۆخواز دەبێتە هۆی هەڵە تێگەیشتن لە چەمكی سەربەخۆیی. هەر تێڕوانینێك كە سەربەخۆیی لە پشتبەستن بە كۆمەڵگایەكی ئازاد و دیموكراتیدا نەبینێت هەڵەیە و تەنیا خزمەت بە لارێدابردنی راستییەكان دەكات.
دەوڵەت ئامرازێكە لە دەستی چینی سەردەستدا. پێویستە ئەم راستییە هیچ كاتێك لەبیر نەكەین. نە دەوڵەتی گەل هەیە و نە دەوڵەتی سۆسیالیستی. هەم بەڕێوەبەرایەتی خۆڕسكی گەل و هەم سۆسیالیزمیش دوو دیاردەن كە بە بێ دەوڵەت دێنە ئاراوە. هەربۆیە رێبەر ئاپۆ هەڵوێستی خۆی لەبەرامبەر دەوڵەت بەم رستەیە دیار دەكات، دەڵێت: “ئەگەر تەنانەت لە سینییەكی زێڕینیشدا دەوڵەتم پێشكەش بكەن رەتی دەكەمەوە”.
رێبەر ئاپۆ كوردستانێكی دیموكراتی و خۆسەری دەوێت كە پشت ببەستێت بە كۆمەڵگایەكی ئازاد و دیموكراتی. راستترین شێوازی ئازادبوون و یەكێتی نەتەوەیی لە كوردستانێكی دیموكراتی و كۆنفیدراڵدا دەبینێت كە تیایدا هەر چواربەشی كوردستان پەیوەندی سیاسی، كۆمەڵایەتی، كەلتووری و ئابوورییان پێكەوە هەبێت بە بێ ئەوەی كە دەستكاری لە سنوورەكانی رۆژهەڵاتی ناوین دا بكرێت. لە تێڕوانینی رێبەر ئاپۆدا بەدەوڵەتبوون و كوردستانێكی یەكپارچە نە تەنیا كێشەكان چارەسەر ناكات بەڵكۆ زۆر كێشەی دیش لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت. هەربۆیە بە ڕاستیان نابینێت. هۆكارێكی دیش ئەوەیە كە پێوایە نە دەوڵەتبوون و نە كوردستانێكی یەكپارچەش ئازادی و دیموكراسی و سەربەخۆیی بۆ نەتەوەكەمان دەستەبەر ناكەن و جەخت لەوە ئەكاتەوە كە ئەم دوو چەمكە گەلی كورد لە كوردستانێكی ئازاد و دیموكراتی و سەربەخۆ دوور دەخەنەوە.
دوو رێكار هەن بۆ ئەوەی كە بە بێ دەستكاری كردنی سنووری دەوڵەتان ژیانێكی ئازاد و دیموكراتی بونیاد بنرێت. یەكەمیان جۆرێكی خۆسەرییە كە لە واتایەكی تەنگ دا تەنیا بە پێناسەكردنی پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەت ئاوەدان دەكرێت. دووەمیشان جۆرێكی خۆسەرییە كە تیایدا گەل وەكو كۆمەڵگایەكی رێكخراو و دیموكراتی لە سەر بنەمای كۆنفیدراڵی دیموكراتی لە بواری كۆمەڵایەتی، سیاسی، كەلتووری، ئابووری و هتد سیستەمێكی كۆمەڵایەتی و سیاسی دادەمەزرێنێت. ئازادی و دیموكراسی راستەقینە كاتێك دێتە دی كە كۆمەڵگایەكی رێكخراو و دیموكراتی بتوانێت لە سەر بنەمای كۆنفیدراڵی دیموكراتی سیستەمی سیاسی و كۆمەڵایەتی خۆی بونیاد بنێت. ئەم شێوازەی خۆسەری دیموكراتی پێویستە لەگەڵ شێوازەكای دی خۆسەری تێكەڵ نەكرێت. ئەمە خۆسەرییەكە لەسەر بنەمای كۆمەڵگایەكی رێكخراو، ئازاد و دیموكراتی بونیاد دەنرێت. لەم خۆسەریەدا بەهێزبوونی نەتەوە لەگەڵ هیچ دەوڵەت یان هیچ سیستەمێكدا بەراورد ناكرێت. ئەوەی كە نەتەوەیەك یان كۆمەڵگایەك بەهێز دەكات پەیوەندییە دیموكراتییەكانە. ئەو نەتەوە دیموكراتییانەی كە پشت بە كۆمەڵگایەكی رێكخراو دەبەستن، بەهێز و بە ئیرادە دەبن. لەم رووەوە، نەتەوەی دیموكراتی مۆدێلێكە كە تیایدا نەتەوەكە زۆترین ئاستی سەربەخۆبوونی هەیە و ئیرادەی سەربەخۆی خۆی نیشان دەدات. دەوڵەتەكان نەتەوە بەهێز ناكەن، بەڵكۆ چینی سەردەست بەهێز دەكەن. لە بەرامبەر ئەمەشدا، سیستەمە دیموكراسییەكان كۆمەڵگا و نەتەوە بەهێز دەكەن. بەهێزترین نەتەوە ئەو ئەو نەتەوەیەیە كە لەسەر بنەمای كۆنفیدراڵی دیموكراتی و بە پشتبەستن بە كۆمەڵگای رێكخراو و دیموكراتی سیستەمی سیاسی و كۆمەڵایەتی خۆی بونیاد دەنێت. هەربۆیە خۆسەرییەكی دیموكراتی كە لەسەر ئەم بنەمایانە پێك بێت، ئیرادەیەكی سەربەخۆی سیاسی دەهێنێتە ئاراوە كە لە هەموو نەتەوە-دەوڵەتەكان و گوایە دەوڵەتە سەربەخۆكاندا بەدی ناكرێت.
بێگومان لێرەدا باردودۆخێك هەیە كە ئێمە وەكو “دەوڵەت + دیموكراسی” ناوزەدی دەكەین. واتە، دیموكراسییەكی تەواو و چواردانگ نییە. بەڵام گوزارشت لە بەهێزترین دۆخی كۆمەڵگا دەكات لەبەرامبەر “نەتەوە-دەوڵەت”دا. لەخۆیدا لە دونیای ئەمڕۆدا راستییەك نییە كە ناوی سەربەخۆیی تەواوی لێی بنێیت. سەربەخۆیی دۆخێكی نیسبی (رێژەیی) یە. ئەو دۆخەی لە دونیای ئەمرۆدا هەیە دەتوانین وەكو گرێدراوبوون و پەیوەندی دوولایەنە یان تەواوكەر پێناسەی بكەین. هەندێك هۆكاری ئۆبژەكتیف و راستی (واقیع) هەن هەموو و دەوڵەت و هەموو نەتەوەییەك سنووردار دەكەن. لێرەدا گرنگ ئەوەی كە گرێدراوبوونێكی دوولایەنە و تەواوكەر هەبن و پەیوەندییەكان نەبنە هۆی شكانی ئیرادەی سەربەخۆی هیچ لایەك. لە پەیوەندی “دەوڵەت +دیموكراسی”شدا سنوورداركردن و سنووردانانی بەرامبەر بە یەك و دوولایەنە بوونی هەیە. سیستەمی “دەوڵەت+دیموكراسی” گوزارشت لە گرژییەكی هەمیشەیی دەكات. لە سەردەمی ئەمڕۆدا، ئەو سیستەمی كە بەهێزەوە و بە كاریگەرییەكی زۆرترەوە دەتوانێت ئەم گرژی و ئالۆزیانە تێپەڕێنێت و بەسەركەوتویی لێیان بێتە دەرەوە، تەنیا دیموكراسییە.
ئەوەی بۆ ئێمە گرنگە ئازادی و ژیانی دیموكراسییانەی گەلان و كۆمەڵگاكانە. بۆ دەستەبەركردنی ئەم ئارمانجانە كامە سیستەم و كامە مۆدێل باشترین بێت ئەوە هەڵدەبژێرین. لە تێڕوانینی ئێمەدا جیابوونەوە، دابڕان، دووركەوتنەوە و دژایەتیكردن جیابوونەوە و تەڵاقدانی زوڵم و ستەم و گوشار و هەژموونە. رێگای تەڵاقدانی زوڵمیش بەدەوڵەتبوون نییە. دەستەواژەی “مافی چارەی خۆنووسینی گەلان” لەسەر بنەمای چەمكی نەتەوە-دەوڵەتی بۆرژوازی شروڤەی بۆ كراوە. نابێت سۆسیالیستەكان پرەنسیپ و بۆچوونێكی وەهایان هەبێت. ئەوەی بۆ سۆسیالیستەكان گرنگە ئازادی، یەكسانی، دیموكراسی، كۆمەڵایەتیبوون و خوشكوبرایەتی گەلانە. بژاردەی هەموو سۆسیالیست و كۆمەڵگەرایەكیش یەكێتیەكی سیاسی بەرفراوانە لە سەر بنەمای خوشكوبرایەتی گەلان و یەكێتی دیموكراتی نێوانیان.
دابڕانی كۆمەڵگاكان لە یەكدی و جیاكردنەوەیان لە رێگای سنووری توندوتۆڵی دەوڵەتەكانەوە لەخۆیدا لەگەڵ راستینەی مێژوو وكۆمەڵگادا ناگونجێت. بە درێژایی مێژوو نە گەلان، نە كۆمەڵگاكان و نە كەلتوورەكانیش هیچ كاتێك سنورێكی توندوتۆڵ لە نێوانیاندا نەبووە و بەم سنوورانە لە یەكدی جیا نەكراونەتەوە. بەڵكۆ پەیوەندییەكی سیمبیوتیك (Symbiotic ) لە نێوانیاندا هەبووە و یەكدیان بەخێوە كردووە. یەكێتی سۆڤیەت دیوارێكی قایمی لە نێوان خۆی و دونیادا كشا. ئەمە دۆخێكی كاتی و نائاسایی بوو لەگەڵ گەوهەری سۆسیالیزمدا نەدەگونجا. لە ئەساسدا، ئەگەر تەنانەت سیستەمی سەرمایەداریش خۆی دابڕیبایە و جیابوونەوەی هەڵبژاردابایا، پێویست بوو یەكێتی سۆڤیەت ئەم كارەی نەكردبایە. سۆسیالیزمی بونیادنراو كاتێك تووشی ئەم دۆخەی ئێستای بوو و رووخا كە بڕوای بە خۆی نەما و لەهەندێك رووەوە تووشی هەڵە بوو. خۆ جیاكردنەوەی یەكێتی سۆڤیەت لەو وڵات و جوگرافیایانەی كە خۆیان بە سەرمایەداری پێناسە دەكرد لەبنەڕەتد شێوازێكی دیكە سەرهەڵدانەوەی نەخۆشی “نەتەوە-دەوڵەتە”.
بەدرێژایی مێژوو، گەلان و كۆمەڵگاكان بە شێوەی فیدراسیۆن یان كۆنفیدراسیۆن ژیانیان بەسەر بردووە. ئیمپراتۆریەتێكی ناوەندی وەك بڵی هەر نەبووە. لە خۆیدا، ئیمپراتۆرییەتەكان لەسەر بنەمای داننان بە هەبوونی ئیرادەی خۆجێیی سیاسی و ئۆتۆنۆمی و خۆسەری گەل، كەلتور، كۆمەڵگا و جوگرافیا جیاوازەكان توانیویانە دابمەزرێن. لەم رووەوە خۆسەری دیموكراتیك، كۆنفیدراسیۆن و فیدراسیۆنەكان سیستەمانێكی راستترن بۆ بەڕێوەبردن، چۆنكە هەم لەگەڵ رەوتی مێژوودا دەگونجێن و هەم دەبنە هۆكاری ئەوەی كە گەلان و كۆمەڵگاكان تەواوكەری یەكدی بن. بەڵام چەمك و كردەوەكانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری وەك “نەتەوە”، “دەوڵەت-نەتەوە”، “نەتەوەپەرستی” و “پاكتاوكردنی كەلتوورە جیاوازەكان” نە چارەیەكیان بۆ كێشەكانی مرۆڤایەتی دۆزیوەتەوە و نەش رێگەیان داوە كە شێوازەكانی خۆبەڕێوەبەری وەكو “دیموكراسی خۆجێیی” و “خۆسەری دیموكراتی” لە واتای راستەقینەی خۆیاندا پراكتیزە ببن. هەركاتێك ئەم چەمك و زیهنییەتانە تێپەڕ بوون، ئەو كاتە دونیای داهاتوومان دەبێتە شاهیدی تێپەڕبوونی دەوڵەت نەتەوەكان و هاتنە ئاراوەی یەكێتیە دیموكراتیە بەرینەكان لەسەر بنەمای دیموكراسی و ئازادی گەلان.
